Χριστιανική Τελετουργική Μουσική

Όπως το Θέατρο, η Μουσική, ο Χορός, έτσι και η Τελετουργική - Θρησκευτική Μουσική, στις Παραστατικές Τέχνες συγκαταλέγεται. Έπαιξε σημαντικό ρόλο η Τελετουργική - Θρησκευτική Μουσική στην εξέλιξη της Τέχνης που απευθύνεται στην αίσθηση της ακοής. Παρατίθενται ακολούθως -τόσο με χρονική, όσο και με θεματική κατάταξη- οι πλέον καίριοι σταθμοί της, σε ότι αφορά στα δόγματα - ρεύματα του Χριστιανισμού:

Αρχαιότητα (Ancient Music)

Περίοδος: 3.400 π. Χ. ή πιο μετά - 475 μ. Χ.

Περιγραφή: Πρώτοι πολιτισμοί

Πρώτοι χριστιανικοί ύμνοι ελλήνων:

1. Αίγυπτος, 300 μ.Χ., Oxyrhynchus hymn (Papyrus Oxyrhynchus XV 1786)

2. Ελλάδα, 300 - 400 μ.Χ., Φώς Ιλαρόν (Apostolic Constitutions) 

3. Ελλάδα, 400 μ.Χ., Σιγησάτω πᾶσα σάρξ βροτεία (Χερουβικός Ύμνος) 

Πρώτος χριστιανικός ύμνος λατίνων:

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, 337 - 430 μ.Χ., Te Deum

Woman with a Christian veil
Photo by Petar Milošević on Wikipedia

Μεσαίωνας (Πρόωρη Μουσική Early/Medieval Μusic)

Περίοδος: 476 μ.Χ. - 1750 μ. Χ.

Περιγραφή: Πτώση Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (476 μ. Χ.), Ανακάλυψη Τυπογραφίας (1439 μ.Χ.)

Ι

Μεσαίωνας (476 - 1453):

# Μονοφωνικό Γρηγοριανό Μέλος (Εκκλησιαστική Μουσική)

# Μονοφωνία/Μονοφωνική στην Εκκλησιαστική ή Κοσμική Μουσική

# Κατά Προσέγγιση Τονικό Ύψος στην Κοσμική Μουσική

Σταθμοί Μουσικής Υφής Μονοφωνίας & Νευματικής Σημειογραφίας:

330 μ.Χ. Βυζαντινή Αυτοκρατορία

384 μ.Χ. Αμβροσιανό Μέλος (Μονοφωνικό ή Αντιφωνικό)

590 μ.Χ. Γρηγοριανό Μέλος (Μονοφωνικό με εξαίρεση περιόδους η τόπους)

1000* μ.Χ. Βυζαντινό Μέλος (Μονοφωνικό)

*Πρώτη Νευματική Σημειογραφία

1054 μ.Χ. Μεγάλο Σχίσμα

Ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων θεωρείται και είναι πατέρας της θρησκευτικής υμνωδίας στην Δύση. Το Βυζάντιο θεωρείται και είναι κοιτίδα της θρησκευτικής υμνωδίας στην Ανατολή.

Περίοδοι Οκτώηχου (Οι Οκτώ Τρόποι Υμνωδίας στην Βυζαντινή, Συριακή, Κοπτική, Αρμενική, Λατινική, Σλαβική Εκκλησία):

600 - 1300 μ.Χ. Αγιοπολίτικη Οκτώηχος

Ιωάννης ο Δαμασκηνός (Δαμασκός 675 ή 676 - Ιερουσαλήμ 749)

1300 - 1800 μ.Χ. Παπαδική Οκτώηχος

Ιωάννης Κουκουζέλης (Δυρράχιο 1280 - Άγιο Όρος 1360)

1800 μ.Χ. - σήμερα, ΝεοΒυζαντινή Οκτώηχος

Χρύσανθος - Χουρμούζιος - Γρηγόριος

Οι οκτώ ήχοι: 

Α ……………………………….διατονικό

Β ……………………………χρωματικό

Γ……………………………......εναρμόνιο

Δ ………………………………διατονικό

Πλάγιος Α ………………...διατονικό

Πλάγιος Β ………………χρωματικό

Βαρύς ………….........…......εναρμόνιο

Πλάγιος Δ …………………διατονικό

Αντιπροσωπευτικός Υμνογράφος Βυζαντινής:

Ρωμανός ο Μελωδός (490 - 555 μ. Χ.) Βλ. π.χ. σχετικές αναφορές του ιδρυτή του Κλάδου «Βυζαντινές Σπουδές» Karl Krumbacher

Συνδετικός Κρίκος Αρχαιοελληνικής - Μεσαιωνικής Μουσικής (Εκκλησιαστικής και Kοσμικής):

Η Πραγματεία De institutione musica του Boethius στην οποία παρουσιάζονται, μεταξύ άλλων:

# Το Εγχειρίδιο Αρμονικής (Encheiridion Harmonikes) του Νικόμαχου Γερασηνού

# Το Εγχειρίδιο Αρμονικές (Harmonics) του Κλαύδιου Πτολεμαίου

# Η Προφορική Παράδοση περί Μουσικής και Αριθμών των Πυθαγορείων

βλ. Διατονική Κλίμακα Κλαύδιου Πτολεμαίου

βλ. Pythagorean hammers & Pythagorean tuning (Κλίμακα Πυθαγορείων)

Anicius Manlius Severinus Boëthius

Αξιωματούχος & Φιλόσοφος

Ρώμη 480 - 524 ή 525 ή 526 μ. Χ.

      

Η Πραγματεία De institutione musica του Boethius είναι η πρώτη σημαντικότερη σε ότι αφορά στην τελειοποίηση της Τέχνης της Μουσικής.

Εφεύρεση Νοτών (Φθόγγων) - Σημειογραφία Ευρωπαϊκής Μουσικής:

Guido of Arezzo

Βενεδικτίνος ιερομόναχος

Ιταλία, 991 ή 992 - μετά το 1033 μ.Χ.

Ο Guido of Arezzo συνθέτει το Ut queant laxis [(Ύμνος για τον Ιωάννη Πρόδρομο (Βαπτιστή)] «πάνω» σε προϋπάρχουσα μελωδία, το πιθανότερο. Οι στίχοι είναι του Paul the Deacon, Βενεδικτίνου ιερομόναχου.

Πρώτη Στροφή:

Ut queant laxīs

resonāre fibrīs

Mīra gestōrum

famulī tuōrum,

Solve pollūtī

labiī reātum,

Sāncte Iōhannēs.

Ο Guido of Arezzo συνθέτει τον Ύμνο Ut queant laxis με τους γνωστούς σε όλους, σήμερα, πια, επτά φθόγγους:

1. Ντο

2. Ρε

3. Μι

4. Φα

5. Σολ

6. Λα

7. Σι

Ο Guido of Arezzo γύρω στο 1026 μ.Χ. συντάσσει την Πραγματεία Micrologus. Η Πραγματεία Micrologus του Guido of Arezzo είναι η δεύτερη σημαντικότερη σε ότι αφορά στην τελειοποίηση της Τέχνης της Μουσικής.

Organ at The Juilliard School

ΙΙ

Αναγέννηση (1420 - 1630):

# Πολυφωνικό Γρηγοριανό Μέλος (Εκκλησιαστική Μουσική)

# Πολυφωνία/Πολυφωνική στην Εκκλησιαστική ή Κοσμική Μουσική

# Ακριβές Τονικό Ύψος & Ρυθμός στην Κοσμική Μουσική

Αντιπροσωπευτικό Δείγμα Περιόδου: 

Sicut cervus (Palestrina) by Giovanni Pierluigi da Palestrina

Πολυφωνικό Τραγούδι

(Gregorian chant)

Κλασικισμός (Κοινή Πρακτική - Classical Music)

Περίοδος: 1600 μ.Χ. - 1910 μ.Χ.

Περιγραφή: Ολοκλήρωση (Τελειοποίηση) της Τέχνη της Μουσικής

Εκσυγχρονισμός Βυζαντινού Μέλους (De facto Σημειογραφία Βυζαντινής) - Εκσυγχρονιστές:

Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος του Δυρραχίου 

Μάδυτος (Ανατολικής Θράκης), 1770 - 1846

Χουρμούζιος ο Χαρτοφύλαξ 

Χάλκη (Προποντίδας), 1770 - 1840

Γρηγόριος Λευίτης (ο Βυζάντιος) 

Κωνσταντινούπολη, 1777 - 1822

1814 Καθιερώνεται η ΝεοΒυζαντινή Οκτώηχος. 

Οι επτά φθόγγοι της:

1. ΠΑ

2. ΒΟΥ

3. ΓΑ

4. ΔΗ

5. ΚΕ

6. ΖΩ

7. ΝΗ

Οκτώηχος Κλίμακα κάθε μορφής συναντάται:

# Αρχαία Ελλάδα (βλ. π.χ. Αριστείδης ο Κοϊντιλιανός)

# Παράδοση Δαμασκού (βλ. π.χ. Ρωμανός ο Μελωδός)

# Παράδοση Πρωτοχριστιανικών Κοινοτήτων (βλ. π.χ. σχετικές παρατηρήσεις Πλίνιου του Νεότερου)

«Διότι, ὅπως εἶναι τίς ἱκανός να αἰσθανθῇ καί ἐκτιμήσῃ πρᾶγμα τόσον ἁβρόν, ὅσον ἡ Βυζαντινή μουσική, πρέπει νά ἔχῃ ἢ ἁπλότητα ἢ λεπτότητα. Ἀλλ’ ἡ παρ’ ἡμῖν ψευδοαριστοκρατία τήν μέν ἁπλότητα, δυστυχῶς, ἀπώλεσε πρό πολλοῦ, εἰς βαθμόν δέ τινα λεπτότητος οὐδέποτε κατώρθωσε νά φθάσῃ. Ἄλλως, ἡ Βυζαντινή μουσική εἶναι τόσον Ἑλληνική, ὅσον πρέπει νά εἶναι. Οὔτε ἡμεῖς τήν θέλομεν, οὔτε τήν φανταζόμεθα, ὡς αὐτήν τήν μουσικήν τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων. Ἀλλ’ εἶναι ἡ μόνη γνησία καί ἡ μόνη ὑπάρχουσα. Καί δι’ ἡμᾶς, ἐάν δέν εἶναι ἡ μουσική τῶν Ἑλλήνων, εἶναι ἡ μουσική τῶν Ἀγγέλων.»  Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης («Άπαντα», Εκδοτικός Οίκος «Δόμος», Τόμος 5ος)

Η Θρησκευτική Υμνωδία του Βυζαντίου επηρέασε:   

# το ελληνικό παραδοσιακό τραγούδι

# το ελληνικό λαϊκό τραγούδι

➤ τόσο ως προς τους μουσικούς (βλ. π.χ. σχετικές παρατηρήσεις Μάνου Χατζιδάκι)

➤ όσο και ως προς τους λεκτικούς τρόπους (βλ. π.χ. Εργογραφίες Στρατή Μυριβήλη, Οδυσσέα Ελύτη κ.α.) 

«Πάνω σ’ αυτούς τους ρυθμούς χτίζεται το ρεμπέτικο τραγούδι, του οποίου παρατηρώντας τη μελωδική γραμμή διακρίνομε καθαρά την επίδραση ή καλύτερα την προέχταση του βυζαντινού μέλους. Όχι μόνο εξετάζοντας τις κλίμακες που από το ένστιχτο των λαϊκών μουσικών διατηρούνται αναλλοίωτες, μα ακόμη παρατηρώντας τις πτώσεις, τα διαστήματα και τον τρόπο εκτέλεσης. Όλα φανερώνουν την πηγή, που δεν είναι άλλη από την αυστηρή και απέρριτη εκκλησιαστική υμνωδία.» Μάνος Χατζιδάκις ¹

Λαϊκά (= Δημοφιλή) Εγκώμια Ακολουθίας Επιταφίου:

ΣΤΑΣΙΣ ΠΡΩΤΗ Ἦχος πλ. α’: Η ζωή εν τάφω *

Δείγμα: Από Μανώλη Μητσιά και Νίκο Ξυλούρη

ΣΤΑΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ Ἦχος πλ. α’: Άξιον εστί *

ΣΤΑΣΙΣ ΤΡΙΤΗ Ἦχος γ’: Αἱ γενεαὶ πᾶσαι *

Δείγμα: Από Φλέρυ Νταντωνάκη

* Άγνωστων μεν, λόγιων δε δημιουργών. (= Λαϊκή 

- Δημοτική Παράδοση). Το παράδοξο να γράφουν λόγιοι ανώνυμα οφείλεται στην κουλτούρα. Θεωρούνταν αρετή η ταπεινότητα (η μη κοσμικότητα). Η αλαζονεία είναι το ένα από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα κατά τους χριστιανούς. Η προσφορά έργου ανώνυμα από λόγιους δεν ήταν ασυνήθιστη στις πρώτες χριστιανικές κοινότητες και στην λεγόμενη πρώτη (αρχική) περίοδο του Βυζαντίου.

Χαρακτηριστικό δείγμα απόδοσης, (ερμηνείας), ελληνικού παραδοσιακού, (δημοτικού), λαϊκού      (= δημοφιλούς) τραγουδιού: Έχε γειά Παναγιά από την Δόμνα Σαμίου

Μοντερνισμός (Modern/Contemporary Μusic)

Περίοδος: 1890 μ.Χ. - σήμερα

Περιγραφή: Σύγχρονη (Νέα) Όπερα, Ιμπρεσιονισμός, Λαϊκή (Δημοφιλής) Μουσική

Πολυφωνικό & Εκκοσμίκευση - Δείγματα Λαϊκών 

(= Δημοφιλών) Ύμνων Δυτικών Χριστιανικών Δογμάτων βάσει δημοσκοπήσεων και κατά χρονολογική ιεράρχηση:

ΙΡΛΑΝΔΙΑ Be Thou My Vision (μεταξύ 600 - 1400)

Lyrics adapted by Eleanor Hull (1912)

E.g. Performed by Elenyi Arrangement and Matthias Miller

ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Amazing Grace (1779)

Lyrics by John Newton (1779)

E.g. Performed by LeAnn Rimes

ΣΟΥΗΔΙΑ How Great Thou Art (1885 ή 1886)

Lyrics by Carl Gustav Boberg (1885 ή 1886) - Lyrics in english by Stuart K. Hine

E.g. Performed by Martina McBride

Christian Liturgical Music Γενικά

East:

ΑΙΘΙΟΠΙΚΗ Ethiopian Church Music

ΑΡΜΕΝΙΚΗ Armenian Church Music

Δείγμα: by Nelly Gasparyan

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ Βυζαντινή Byzantine Chant 

Δείγμα: by Fairuz

ΚΟΠΤΙΚΗ Coptic Music

ΡΩΣΙΚΗ ευρείας χρήσης Russian Orthodox Liturgical Music

Δείγμα: Προσευχή by Арт-группа LARGO

ΡΩΣΙΚΗ περιορισμένης χρήσης Znamenny Chant (Οκτώηχος)

ΣΥΡΙΑΚΗ Syriac Chant

Δείγμα: by Lina Sleibi

Προσευχή by Арт-группа LARGO

West

ΔΥΣΗΣ Ρωμαιοκαθολικοί* & Αγγλικανοί Plainsong

               *Gregorian chant

ΣΚΟΤΙΑΣ Πρεσβυτεριανοί Gaelic Psalm

Christian Liturgical Music Ειδικά

AFRICA

Eritrea - Coptic Music

Ethiopia - Ethiopian Church Music

AMERICA

American (USA) Gospel, Country Gospel, Bluegrass Gospel, Southern Gospel, Traditional Black Gospel

American (USA) Sacred Harp Music

ASIA

Armenian Church Music

Eastern Christianity (Greece, Cyprus et al) Byzantine Chant

Russian Orthodox Liturgical Music

Russian Znamenny Chant

Syriac Chant

EUROPE

Western Christianity (Italy, UK et al) Plainsong, Gregorian chant

Scotia (UK), Gaelic Psalm

oceania

Micronesia - Marshall Islands, Roro Chant

Polynesia - Tahiti (FR), Himene tarava

✽ ✽ ✽

ΑΞΙΟλογα ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ:

1. Jesus Cristo (1971)  by  Claudia (Maria das Graças Rallo)

2. JS Bach (1685-1750), St. Matthew Passion (ΒWV 244) by Netherlands Bach Society

3. Saxophone Concerto: II. Gaelic Psalm (2019) by Amy Dickson

4. Ave Maria (1998) by Céline Dion

Man and Bible
Photo by Ben White on Unsplash

Αναστάσιμοι Ύμνοι, Ψαλμοί

(Αξιόλογα Δείγματα)

ΛΙΒΑΝΟΣ Al Masih Al Hayat by Choir Of Beirut

ΑΓΓΛΙΚΑ Lamentations (Stasis 1) by Joy of All Who Sorrow Orthodox Church Choir

ΛΙΒΑΝΟΣ جوقة مار الياس المخلصية زحلة  by The Choir of St. Elie of St. Saviour church

ΕΛΛΗΝΙΚΑ Χριστός Ανέστη by хор Александро-Свирского монастыря

___________________

¹ «Το 1973, στο ντοκιμαντέρ του Βασίλη Μάρου “Μπουζούκι”, ο Μ. Χατζιδάκις επισημαίνει: “Αυτό το οποίο σήμερα υπάρχει ως ρεμπέτικο τραγούδι είναι ένα βιομηχανικό κατασκεύασμα το οποίο έχει μεγάλη πέραση και ιδιαίτερα στην Ευρώπη όπου επιζητούν να ανακαλύπτουν καινούργιους ηχητικούς τρόπους. Σήμερα τα βήματα έχουν κωδικοποιηθεί. Άρα δεν υπάρχει έκπληξη, το δραματικό ενδιαφέρον, το να σου αποκαλύπτεται ο χορευτής την ώρα που χορεύει”. Αρκετά μετά τη μεταπολίτευση σημειώνει: “...Από κει και πέρα, όταν το ρεμπέτικο έγινε τόσο αφόρητα νόμιμο, όσο και το Κομμουνιστικό Κόμμα στις μέρες μας, αποκηρύσσω μετά βδελυγμίας τη σχέση μου μ' αυτό”». Γιώτα Συκκά, εφ. «Η Καθημερινή», 22α Ιουλίου 2012

research & text © 2020 yahooxaxaxouxa.blogspot.com